Ustawa z dnia 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym powołała instytucję, jaką jest rejestr dłużników niewypłacalnych. Zgodnie z art. 55 ustawy o KRS do rejestru niewypłacalnych dłużników wpisuje się z urzędu:
1) osoby fizyczne wykonujące działalność gospodarczą, jeżeli ogłoszono ich upadłość (…);
2) osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej, jeżeli ogłoszono ich upadłość;
3) wspólników ponoszących odpowiedzialność całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, z wyłączeniem komandytariuszy w spółce komandytowej – z pewnymi zastrzeżeniami;
4) dłużników, którzy zostali zobowiązani do wyjawienia majątku w trybie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu egzekucyjnym;
5) osoby, które przez sąd upadłościowy zostały pozbawione prawa prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej (…);
6) dłużników, o których mowa w art. 1086 §4 Kodeksu postępowania cywilnego.
Jak stanowi art. 21 ustawy o KRS sądy i komornicy są obowiązani niezwłocznie informować sąd rejestrowy o zdarzeniach, które podlegają obowiązkowi wpisu do rejestru z urzędu.
Wpisu do rejestru można dokonać także na wniosek. Z wnioskiem o wpis może wystąpić wierzyciel, który posiada tytuł wykonawczy przeciwko osobie fizycznej, jeżeli dłużnik w terminie 30 dni od daty wezwania do spełnienia świadczenia nie zapłacił wymaganej należności (art. 56 ustawy o KRS).
Zgodnie z art. 59 ustawy o KRS wpisy w rejestrze podlegają wykreśleniu albo
z urzędu, albo na wniosek. Sąd rejestrowy z urzędu wykreśla wpisy w rejestrze dłużników niewypłacalnych w razie uchylenia lub zmiany postanowienia, na podstawie którego wpisy były dokonane. Ponadto wpisy dokonane w rejestrze dłużników niewypłacalnych podlegają wykreśleniu z urzędu po upływie 10 lat od dnia dokonania wpisu. Sąd dokonuje również wykreślenia na wniosek osoby wpisanej do rejestru dłużników, gdy tytuł wykonawczy, który stanowił podstawę wpisu, został prawomocnym orzeczeniem sądu pozbawiony wykonalności.
Drugim rejestrem, w którym mogą zostać ujawnione informacje na temat dłużników
i ciążących na nich zobowiązaniach jest Krajowy Rejestr Długów Biura Informacji Gospodarczej (KRD). Uprawnienie wierzyciela do wpisu danego dłużnika do KRD wynika z ustawy z dnia 9 kwietnia 2010r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych. Zgodnie z art. 15 ust. 1 powyższej ustawy wierzyciel może przekazać do KRD informacje gospodarcze o zobowiązaniu dłużnika niebędącego konsumentem (czyli przedsiębiorcy), jeśli kumulatywnie spełnione są następujące przesłanki:
1) zobowiązanie powstało w związku z określonym stosunkiem prawnym,
2) łączna kwota wymagalnych zobowiązań wobec wierzyciela wynosi co najmniej 500 zł
oraz są one wymagalne od co najmniej 60 dni,
3) upłynął co najmniej miesiąc od dostarczenia dłużnikowi wezwania do zapłaty.
Wielokrotnie zdarzają się sytuacje, w których dłużnik widnieje w KRD pomimo, że dług został już spłacony lub nieuczciwy wierzyciel zamieścił wpis o nieistniejącym długu albo też wierzyciel zamieścił wpis o wierzytelności, której wysokość jest kwestionowana. Należy zaznaczyć, że art. 29 omawianej ustawy nakłada na wierzyciela obowiązek informacyjny. Nie później niż w terminie 14 dni od powzięcia informacji o spłacie długu, albo o jego nieistnieniu, wierzyciel musi zgłosić do KRD żądanie usunięcia informacji o tym zobowiązaniu i dłużniku. Podobnie dzieje się w przypadku, gdy dłużnik złoży do wierzyciela wniosek o usunięcie nieprawdziwych lub nieaktualnych informacji (art. 30 ustawy). Wierzyciel, który zgłasza nieprawdziwe informacje, albo nie dopełni swoich obowiązków
w terminie może zostać ukarany grzywną nawet do 30 tysięcy zł (art. 47 i art. 48
ust. 1 ustawy).
Przedsiębiorca, który bezpodstawnie został wpisany do KRD albo widnieje w rejestrze nadal, pomimo spłaty długu, może powołać się na art. 31 ustawy o udostępnianiu informacji gospodarczych, który stanowi, że Biuro Informacji Gospodarczej KRD usuwa informacje gospodarcze na podstawie uzasadnionej informacji o nieistnieniu lub wygaśnięciu zobowiązania. Zatem, jeśli dłużnik przedstawi dla Biura Informacji Gospodarczej właściwe dowody świadczące o braku istnienia lub innej wysokości wierzytelności, może żądać wykreślenia wpisu w KRD lub jego uaktualnienia. W sytuacji, gdy informacje przedstawione dla Biura Informacji Gospodarczej nie okażą się wystarczająco uzasadnione, należy wezwać nieuczciwego (lub opieszałego) wierzyciela do niezwłocznego wystąpienia do KRD z żądaniem usunięcia wpisu pod rygorem zgłoszenia sprawy odpowiednim organom ścigania. Innym rozwiązaniem spornej kwestii jest wystąpienie do sądu z powództwem o ustalenie nieistnienia zobowiązania na podstawie art. 189 Kodeksu Postępowania Cywilnego. Po uzyskaniu korzystnego wyroku, można skierować do wierzyciela pismo z żądaniem usunięcia wpisu. Jeżeli wierzyciel, pomimo żądania dłużnika i wyroku sądowego, nadal uchyla się od wykreślenia wpisu w KRD, na podstawie art. 47 i art. 48 ust. 1 wspomnianej ustawy ponosi odpowiedzialność karną i może zostać ukarany grzywną nawet do 30 tysięcy zł. Należy wspomnieć, że przedsiębiorca, którego dobre imię zostało naruszone w wyniku bezpodstawnego wpisu albo przez nieusunięcie go z KRD po spłacie długu, może dochodzić ochrony swoich dóbr osobistych na drodze cywilnej na podstawie art. 24 §1 Kodeksu Cywilnego. W razie stwierdzenia przez sąd naruszenia dóbr osobistych, na zasadach uregulowanych w Kodeksie Cywilnym, można żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy na wskazany cel społeczny.